Noh is een van de oudste levende vormen van theater in de wereld en weet het publiek al bijna duizend jaar te boeien. Hoewel u nog nooit een Noh-stuk hebt gezien, hebt u waarschijnlijk wel houten maskers gezien of fragmenten van shamisen-liederen gehoord.
Al deze zaken roepen meer vragen op dan ze beantwoorden, en daarom zijn wij hier om u te helpen. Wij beantwoorden al uw vragen over Noh theater. Lees verder om meer te weten te komen over de oudste nog bestaande stijl van drama in Japan.
Een van de drie bekendste traditionele Japanse theaterstijlen is Noh.
1. WAT IS NOH THEATER, EN WAT BETEKENT NOH?
Noh (能) komt van een Japans woord dat kracht, vermogen of talent betekent. Voor elke show, die een complexe combinatie van acteren, dansen, muziek en andere vaardigheden vereist, zijn geavanceerde technische en uitvoeringsvaardigheden vereist. De acteurs van vandaag moeten ook de taal van de originele scripts beheersen, een oude versie van het Japans
In plaats van personages te spelen, treden Noh-acteurs meer op als vertellers die het stuk vertellen. Acteurs kunnen zich vermommen als verschillende personages, maar hun gebaren brengen eerder een verhaal over dan dat ze er een spelen. Langzame, minimale bewegingen en uitgebreide maskers en kostuums brengen eerder acties en gevoelens over dan intense actie of gedetailleerde dialogen.
In de gemeenschap heeft traditie lange tijd de voorkeur gekregen boven vernieuwing. Dankzij deze mentaliteit zijn Noh-voorstellingen door de eeuwen heen vrijwel onveranderd gebleven.
2. WANNEER IS HET NOH THEATER BEGONNEN?
Japans Noh lyrisch drama is gebaseerd op een kunstvorm die in de 8e eeuw uit China werd geïmporteerd. Het werd sangaku genoemd in het Japans en leek op een modern circus, met acrobatiek, komische sketches en dans. Korte komische toneelstukken genaamd sarugaku en muzikale ceremonies genaamd dengaku, die beweging en ritme combineren met dramatische voorstellingen, werden uit deze kunstvorm ontwikkeld.
Noh zoals wij het kennen verscheen in de 14e eeuw. Deze vorm van dramatisch muziektheater werd geïnitieerd door Kan’ami Kiyotsugu (1333-1384) en zijn zoon Zeami (1363-1443), en werd al snel zeer succesvol aan het keizerlijke hof. Ashikaga Yoshimitsu, de Japanse shogun (heerser) van die tijd, zag Kan’ami zijn unieke versie van sarugaku uitvoeren. Kan’ami was een bekwaam en veelzijdig acteur uit die tijd; hoewel hij fysiek lang was, kon hij zowel delicate vrouwen als sterke mannen met dezelfde vaardigheid uitbeelden. De shogun was zo onder de indruk van de muzikale en dramatische talenten van Kan’ami en zijn jonge zoon dat hij onmiddellijk beschermheer van de kunsten werd. Zeami werd aan het hof in de kunsten getraind en Kan’ami zette zijn succesvolle voorstellingen voort, die bekend werden als “noh”. Zeami zette de traditie voort na de dood van zijn vader en perfectioneerde de traditie die tot op heden voortduurt.
Vanaf de jaren 1600 floreerden vernieuwende en avant-gardistische podiumkunsten onder de arbeiders- en middenklasse, zoals Kabuki en Bunraku. De Noh weigerde echter concessies te doen aan de concurrentie, en besloot zijn status van hogere klasse en authenticiteit te behouden. Het werd gedurende de hele Edo-periode (1603-1868) vroom gesteund door heersers en aristocraten en door heiligdommen en tempels.
3. HOE HEEFT NOH OVERLEEFD TOT DE DAG VAN VANDAAG?
Noh beleefde een financiële crisis met de ineenstorting van het shogunaat aan het eind van de 19e eeuw. Veel artiesten gingen met pensioen en theaters sloten bij gebrek aan geld. Degenen die overbleven werden uiteindelijk gedwongen om het grote publiek aan te spreken, zodat Noh geleidelijk aan toegankelijk werd voor een breder publiek.
Na de Tweede Wereldoorlog raakten buitenlanders die Japan bezochten geïnteresseerd in Noh. Veel reizigers en diplomaten werden verliefd op de kunst. Zij werden mecenassen van voorstellingen waardoor Noh weer kon opbloeien.
In 1957 wees de Japanse regering noh aan als immaterieel cultureel goed en in 2008 werd het toegevoegd aan de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de UNESCO. Deze acties hebben zijn onsterfelijke status als duurzame en invloedrijke Japanse kunstvorm geconsolideerd.
4. WAAR GAAN NOH-SPELEN OVER?
Een typisch Noh-stuk is kort en heeft weinig dialoog: ritme en muziek zijn belangrijker bij het vertellen van het verhaal. De verhalen komen uit de klassieke literatuur en beschrijven zowel echte als legendarische gebeurtenissen, waarbij vaak mythische wezens betrokken zijn. Het verhaal van Genji, ’s werelds eerste fictieve roman over een man die wordt verscheurd tussen het keizerlijke en het gewone leven, en het verhaal van de Heike, een verslag van een epische oorlog in de 12e eeuw, zijn twee populaire referenties. De decors stammen meestal uit de 12e tot de 16e eeuw, de periode waarin Noh werd ontwikkeld en geperfectioneerd. Slechts af en toe worden nieuwe Noh-stukken geschreven en opgevoerd.
5. HOE LANG DUURT EEN NOH TONEELSTUK?
Historisch gezien werden Noh-spelen opgevoerd bij speciale gelegenheden. Een enkele voorstelling kan tot vijf Noh-spelen achter elkaar bevatten, met een kyogen ertussen. Kyogen zijn korte komische films rechtstreeks afgeleid van sangaku. De toneelstukken beginnen vaak met een okina, een heilige aanroeping van vrede en voorspoed door middel van dans. Dit alles betekende dat een voorstelling in het Noh theater een hele dag in beslag nam.
Tegenwoordig heeft niemand meer zoveel tijd te verspillen! Noh-voorstellingen bestaan meestal uit twee tot drie stukken in plaats van vijf, en slechts één of twee kyogen. De toneelstukken worden het hele jaar door opgevoerd, niet alleen op feestdagen, en er kan al dan niet een okina voor geopend worden. Als u naar een voorstelling gaat kijken, moet u ervan uitgaan dat deze ongeveer 2-3 uur duurt.
6. NOH TONEEL EN VOORSTELLING
Als complexe kunstvorm die veel uitgewerkte aspecten en een perfecte timing vereist, zijn er verschillende vaste structuren en thema’s om de consistentie te waarborgen.
Noh-spelen kunnen worden onderverdeeld in drie soorten:
- In Genzai Noh (Actual Noh) spelen menselijke personages en gebeurtenissen zich af in een lineaire tijdlijn.
- Mugen Noh (fantasie Noh), toegeschreven aan Zeami, bevat bovennatuurlijke werelden en wezens. De tijd wordt vaak niet-lineair weergegeven en de actie kan van de ene periode naar de andere verschuiven en flashbacks bevatten.
- Ryokake Noh (Hybride Noh) is een hybride van de twee. Meestal is de eerste akte Genzai Noh en de tweede akte Mugen Noh.
Er zijn ook twee verschillende stijlen van optreden:
- Geki Noh (dramatische Noh) zijn toneelstukken gebaseerd op de voortgang van de plot en het vertellen van de actie.
- Furyu Noh (elegante Noh) zijn grotendeels dansstukken gekenmerkt door uitgebreide actie
Ten slotte zijn er vijf hoofdthema’s die historisch gezien de vijf Noh-spelen vormen die op één dag worden opgevoerd:
- Kami mono (godenspelen) hebben meestal een godheid in de hoofdrol die het mythische verhaal vertelt over de oprichting van een heiligdom.
- In Shura mono (krijger speelt) verschijnt de hoofdpersoon als de geest van een samoerai die om verlossing smeekt. Het drama eindigt met een dramatische heropvoering van zijn dood.
- Katsura mono (pruikenspelen) of onna mono (vrouwenspelen) hebben een vrouwelijk personage en uitgebreide liederen en dansen.
- Verschillende toneelstukken die kunnen variëren van kyoran mono (waanzin toneelstukken), waarin de hoofdpersoon gek wordt na het verlies van een geliefde of een kind, tot genzai mono (toneelstukken van nu) die meer “hedendaagse” of realistische verhalen presenteren.
- Kiri Noh (final noh) of oni mono (demonenspelen) die de rol van finale spelen en waarin monsters, kobolden of demonen de hoofdrol spelen.
7. WIE ZIJN DE PERSONAGES IN EEN NOH TONEELSTUK?
Vele acteurs komen samen om een unieke en vloeiende Noh voorstelling te creëren, waaronder :
- shite: de hoofdrolspeler, of hoofdrol.
- shitetsure: the shite’s companion
- koken: toneelknechten, meestal één tot drie personen
- jiutai: het koor, meestal zes tot acht personen
- waki: het equivalent of de tegenhanger van de shite
- wakitsure: de metgezel van de waki
- hayashi of hayashi-kata: de instrumentalisten
Terwijl de artiesten in het verleden uitsluitend mannen waren, mogen sinds de jaren veertig ook vrouwen deelnemen.
8. WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE ELEMENTEN VAN EEN NOH-VOORSTELLING?
Noh bevat een aantal uitvoeringselementen in elk stuk. Net als de soorten thema’s en uitvoerders werken deze samen tot spectaculaire meesterwerken.
MASKERS
Maskers zijn een van de meest essentiële onderdelen van een personage en worden zo vereerd dat ze bijna spirituele krachten hebben. Ze vertegenwoordigen de persoonlijkheid en de emoties van een personage, waarvan de laatste vaardig kunnen worden overgebracht door eenvoudige hoofdbewegingen. Een masker kan bijvoorbeeld lijken te glimlachen als het naar boven wordt gekanteld, maar fronsen als het naar beneden wordt gekanteld. Japanse noh-maskers worden gemaakt door bekwame ambachtslieden, van wie velen een lange familiegeschiedenis op dit gebied hebben.
HET KOSTUUM
De kimono’s en andere outfits die noh-acteurs dragen, worden noh shozoku genoemd en zijn felgekleurd en prachtig geborduurd. Deze uitgebreide stijl is een overblijfsel uit de tijd dat Noh werd gesteund door rijke mecenassen.
Strenge regels, van generatie op generatie doorgegeven, bepalen het kostuum van een personage. Kenners kunnen de leeftijd, het geslacht, het beroep en de sociale status van elk personage nauwkeurig bepalen door simpelweg naar hun kleding te kijken. Zo staat de kleur van de eri (kraag) voor de aard van een personage en dragen alleen jonge vrouwen rood.
DE MUZIEK
De muziek in Noh voorstellingen wordt gespeeld door de hayashi. Samengesteld uit vier instrumenten – de fue (fluit), kotsuzumi (schoudertrommel), otsuzumi (heupdrum) en taiko (stokkentrommel) – bepaalt de hayashi de sfeer en het ritme van de voorstelling. De muzikanten combineren de trommel en hun stem om een ritme te creëren voor de artiesten. Elke muzikant specialiseert zich gedurende zijn carrière in één instrument.
DANCE
In zekere zin is het Japanse Noh theater zelf een dans. Een groot deel van de bewegingen van elk personage in een Noh-stuk bestaat uit ritmische gebaren die een verhaal overbrengen. De bewegingen van elk personage zijn in ritme met de hayashi. De bewegingen zijn over het algemeen langzaam en precies, hoewel afhankelijk van het personage of de activiteit een snelle opeenvolging kan voorkomen.
PROPS
In tegenstelling tot Kabuki worden complexe rekwisieten, decors en draaiende platforms niet gebruikt op het Noh podium. In plaats daarvan wordt de voorkeur gegeven aan een bescheiden soort rekwisieten die tsukurimono (letterlijk gemaakte dingen) worden genoemd. De tsukurimono, handgemaakt van materialen als bamboe, bestaan vaak uit een eenvoudig frame en zijn meer symbolisch dan realistisch. Vaak gaat het om bouwwerken zoals boten, graven, huizen en putten. Waaiers zijn ook een populair accessoire: zie voor meer informatie ons artikel 5 dingen die je moet weten over traditionele Japanse waaiers.
