Shintoïsme, dat “weg van de goden” betekent, is de oudste godsdienst in Japan. Het heeft geen stichter of profeten, en er is geen belangrijke tekst waarin de belangrijkste overtuigingen worden uiteengezet. Deze flexibele definitie is wellicht een van de redenen voor de lange levensduur van Shinto, dat daardoor zozeer verweven is geraakt met de Japanse cultuur in het algemeen, dat het bijna onlosmakelijk verbonden is met een onafhankelijk gedachtegoed. Zo zijn de kernbegrippen van Shinto, namelijk zuiverheid, harmonie, respect voor de familie en de ondergeschiktheid van het individu aan de groep, integraal onderdeel geworden van het Japanse karakter, of men nu wel of niet aanspraak maakt op religieuze aansluiting.
OORSPRONG VAN HET SHINTOÏSME
In tegenstelling tot veel andere religies heeft het shintoïsme geen erkende stichter. De volkeren van het oude Japan hadden al lang een animistisch geloof, vereerden goddelijke voorouders en communiceerden met de geestenwereld via sjamanen; elementen van dit geloof werden opgenomen in de eerste erkende godsdienst die in Japan werd beoefend, Shinto, die ontstond in de periode van de Yayoi-cultuur (ca. 300 v.Chr. – 300 n.Chr.). Zo kregen bepaalde natuurverschijnselen en geografische kenmerken goddelijke toeschrijvingen. De meest voor de hand liggende zijn de zonnegodin Amaterasu en de windgod Susanoo. Rivieren en bergen waren bijzonder belangrijk, waaronder de berg Fuji, waarvan de naam is afgeleid van de Ainu-naam “Fuchi”, de god van de vulkaan.
In het shintoïsme worden goden, geesten, krachten en bovennatuurlijke essenties kami genoemd; zij besturen de natuur in al haar vormen en worden verondersteld plaatsen van uitzonderlijke natuurlijke schoonheid te bewonen. De boze geesten of demonen (oni) daarentegen zijn meestal onzichtbaar; sommige worden beschouwd als reuzen met horens en drie ogen. Hun macht is gewoonlijk slechts tijdelijk, en zij vertegenwoordigen geen inherent kwade kracht. Geesten staan bekend als obake en hebben bepaalde rituelen nodig om te worden verdreven voordat ze kwaad kunnen doen. Sommige dode dierlijke geesten kunnen zelfs mensen bezitten, de ergste is de vos, en deze personen moeten door een priester worden uitgedreven.
DE STICHTENDE MYTHEN: KOJIKI EN NIHON SHOKI
Twee kronieken, in opdracht van het keizerlijk huis (keizer Temmu), zijn onschatbare bronnen over Shinto-mythologie en -geloof. De Kojiki (Kroniek van Oude Feiten) werd in 712 na Christus geproduceerd door de hofgeleerde Ono Yasumaro, die zich baseerde op eerdere bronnen, voornamelijk genealogieën van machtige clans. Toen kwam de Nihon Shoki (Kroniek van Japan en ook bekend als Nihongi), geschreven door een comité van hofgeleerden, in 720 na Christus, met als doel het vooroordeel te corrigeren dat veel clans in eerdere werken aan de Yamato-clan hadden toegeschreven. Deze werken beschrijven dus het tijdperk van de godheden toen de wereld werd geschapen en zij regeerden voordat zij zich terugtrokken om de mensheid zichzelf te laten besturen. Deze boeken beschrijven ook de directe afstamming van de goden in de keizerlijke lijn, wat het oorspronkelijke doel was van hun samenstelling, waarbij de achterkleinzoon van de godin Amaterasu, Jimmu Tenno, de eerste keizer van Japan was. De traditionele data voor de regering van Jimmu zijn 660-585 voor Christus, maar het is goed mogelijk dat hij een zuiver mythische figuur is. De Nihon Shoki, geeft het eerste tekstuele extract van het woord “Shinto”.
Andere belangrijke bronnen over het vroege Shinto-geloof zijn de Man’yōshū of “Verzameling van Tienduizend Bladeren”. Geschreven rond 760 na Christus, is het een bloemlezing van gedichten over allerlei onderwerpen die zich niet beperken tot religie. Een andere bron zijn de talrijke plaatselijke kronieken, of Fudoki, die in 713 na Christus werden besteld om de plaatselijke kami en de bijbehorende legenden in de verschillende provincies vast te leggen. Tenslotte is er de Engishiki, een verzameling van 50 boeken samengesteld in de 10e eeuw CE, die de wetten, voorschriften, rituelen en gebeden van Shinto behandelen.
DE SHINTO GODEN
Net als in veel andere oude religies vertegenwoordigen Shinto-goden belangrijke astrologische, geografische en meteorologische verschijnselen die altijd aanwezig zijn en geacht worden het dagelijks leven te beïnvloeden. Deze goden, of ujigami, werden geassocieerd met specifieke oude clans of uji. Ongebruikelijk is dat de zon en oppergod een vrouw is, Amaterasu. Haar broer is Susanoo, de god van de zee en de stormen. De scheppergoden zijn Izanami en Izanagi, die de eilanden van Japan hebben gevormd. Uit Izanagi’s linkeroog kwam Amaterasu, terwijl uit zijn neus Susanoo kwam. Uit het rechteroog van de god Tsukuyomi, werd de god van de maan geboren.
Susanoo en Amaterasu vochten tegen elkaar vanwege Susanoo’s beschamende gedrag. Amaterasu verborg zich in een grot en verduisterde de wereld, en de goden konden haar er niet toe brengen er weer uit te komen, ondanks het aanbod van juwelen en een spiegel. Uiteindelijk veroorzaakte een erotische danseres zo’n lachbui dat Amaterasu zich gewonnen gaf en naar buiten ging om de commotie te zien. Susanoo gooide het roer om en doodde een achtkoppig drakenmonster dat een boerenfamilie angst aanjoeg en gaf het zwaard dat hij had gevonden in een van de acht staarten van het wezen aan Amaterasu als een gebaar van verzoening. Historici beschouwen het geschil als de overwinning van de Yamato clan (vertegenwoordigd door Amaterasu) op hun rivalen de Izumo (vertegenwoordigd door Susanoo).
Susanoo keerde terug naar de aarde, naar de “rietvlakte”, en trouwde met een dochter van de familie die hij had gered van het monster Yamato no Orochi. Samen creëerden ze een nieuw ras van goden die over de aarde heersten. Uiteindelijk werd Amaterasu bezorgd over de macht die deze goden uitoefenden, dus stuurde ze haar kleinzoon Honinigi enkele symbolen van soevereiniteit. Dit waren de juwelen en de spiegel die de goden gebruikten om Amaterasu over te halen uit haar grot te komen en het zwaard dat Susanoo, later bekend als Kusanagi, haar gaf. Deze drie objecten zouden deel gaan uitmaken van de keizerlijke insignes van Japan. Een ander symbool dat Honinigi droeg was het prachtige magatama juweel dat speciale vruchtbaarheids krachten had.
Honinigi landde op de berg Takachio in Kyushu en sloot een pact met de machtigste van de goden, Okuninushi. Voor zijn trouw aan Amaterasu zou Okuninushi de belangrijke rol krijgen van beschermer van de toekomstige koninklijke familie. Later zou de god beschouwd worden als de beschermer van heel Japan.
Andere belangrijke goddelijke figuren zijn Inari, de kami van de rijst, die als bijzonder liefdadig wordt beschouwd en ook belangrijk is voor kooplieden, handelaren en ambachtslieden. Inari’s boodschapper is de vos, een populair figuur in tempels. De Zeven Geluksgoden of Shichifukujin zijn natuurlijk populair, vooral Daikokuten en Ebisu die rijkdom vertegenwoordigen. Daikokuten wordt ook beschouwd als de god van het koken en wordt daarom vereerd door koks en chef-koks.
Zoals hieronder beschreven raakten de shinto- en boeddhistische godsdiensten in het oude Japan nauw met elkaar verbonden, en als gevolg daarvan werden bepaalde boeddhistische figuren, de bosatsu of “verlichte wezens”, populaire kami onder shintobeoefenaars. Drie van deze figuren zijn Amida (heerser van het Zuivere Land, d.w.z. de hemel), Kannon (beschermer van kinderen, vrouwen in het kraambed en dode zielen) en Jizo (beschermer van het lijden en de zielen van dode kinderen). Een andere populaire figuur die beide religies doorkruist is Hachiman, Shinto oorlogsgod en de goddelijke beschermer van Japan.
Tenslotte hebben sommige stervelingen na hun dood een goddelijke status gekregen. Het beroemdste voorbeeld is wellicht dat van de geleerde Sugawara no Michizane, alias Tenjin Sama (845-903 AD), die aan het hof werd mishandeld en verbannen. Een golf van verwoestende branden en plagen kort na zijn dood trof de keizerlijke hoofdstad, wat velen zagen als een teken van de woede van de goden over Tenjins onrechtvaardige behandeling. Het indrukwekkende Kitano Tenmangu heiligdom in Kyoto werd in 947 na Christus ter ere van hem gebouwd, en Tenjin werd de god van de cultuur.
SHNTOÏSME EN BOEDDHISME
Het boeddhisme arriveerde in Japan in de 6e eeuw voor Christus. De principes van het taoïsme en confucianisme kruisten de wateren, evenals de boeddhistische ideeën, vooral de confucianistische nadruk op zuiverheid en harmonie. Deze verschillende geloofssystemen stonden niet noodzakelijkerwijs tegenover elkaar, en zowel het boeddhisme als het shintoïsme vonden genoeg ruimte om vele eeuwen naast elkaar te bloeien in het oude Japan.
In de late Heian periode (794-1185 AD) werden sommige Shinto kami-geesten en boeddhistische bodhisattva’s formeel gecombineerd tot één enkele godheid, waardoor Ryobu Shinto of “Het dubbele aspect van Shinto” ontstond. Bijgevolg werden afbeeldingen van boeddhistische figuren soms opgenomen in Shinto-heiligdommen en werden sommige Shinto-heiligdommen beheerd door boeddhistische monniken. Van de twee religies hield Shinto zich meer bezig met leven en geboorte, toonde een meer open houding tegenover vrouwen en stond veel dichter bij het keizerlijk huis. De twee religies werden pas in de 19e eeuw na Christus officieel gescheiden.
DE VIER BEVESTIGINGEN VAN HET SHINTOÏSME
Shinto legt de nadruk op leven met oprechtheid en deugd, wat alleen mogelijk is door een bewustzijn van het goddelijke. De fundamentele overtuigingen van Shinto zijn de Vier Affirmaties (affirmaties zijn positieve uitspraken):
- Traditie en gezin: inzien dat het gezin de basis is voor het behoud van tradities
- Liefde voor de natuur: de natuur heilig houden
- Fysieke reinheid: Ritueel bad om je geestelijk en lichamelijk te zuiveren voordat je een heiligdom binnengaat om de kami te vereren (Daarnaast worden twee keer per jaar festivals gehouden om verontreinigingen of onzuiverheden te verwijderen).
- Matsuri: Aanbidding en eerbetoon aan voorouderlijke goden en geesten.
DE BELANGRIJKSTE PRINCIPES VAN HET SHINTOÏSME
- Zuiverheid, zowel lichamelijke zuiverheid als geestelijke zuiverheid.
- Lichamelijk welzijn.
- Harmonie (wa) bestaat in alle dingen en moet worden gehandhaafd tegen onevenwichtigheid.
- Voortplanting en vruchtbaarheid.
- Familie en voorouderlijke solidariteit.
- Ondergeschiktheid van het individu aan de groep.
- Respect voor de natuur.
- Alle dingen hebben het potentieel voor goed en kwaad.
- De ziel (tama) van de doden kan de levenden beïnvloeden voordat zij zich aansluit bij de gemeenschappelijke kami van haar voorouders.
SHINTO SHRINES
Shinto-schrijnen, of jinja, zijn de heilige plaatsen van een of meer kami, en er zijn er ongeveer 80.000 in Japan. Sommige natuurlijke kenmerken en bergen kunnen ook als heiligdommen worden beschouwd. De eerste heiligdommen waren gewoon stenen altaren waarop offers werden gebracht. Later werden rond deze altaren gebouwen gebouwd, vaak met de architectuur van rieten rijstgranen. Vanaf de Nara-periode, in de 8e eeuw na Christus, werd het ontwerp van de tempels beïnvloed door de Chinese architectuur: omgekeerde gevels, en uitbundig gebruik van rode verf en decoratieve elementen. De meeste heiligdommen zijn gebouwd met Hinoki cipressen.
Heiligdommen zijn gemakkelijk te herkennen aan de aanwezigheid van een torii of heilige poort. De eenvoudigste zijn gewoon twee verticale palen met twee lange dwarsbalken en zij scheiden symbolisch de heilige ruimte van het heiligdom van de buitenwereld. Deze poorten zijn vaak versierd met gohei, twee stroken papier of metaal die elk op vier plaatsen gescheurd zijn en de aanwezigheid van de kami symboliseren. Een heiligdom wordt beheerd door een hoofdpriester (guji) en priesters (kannushi), of in het geval van kleinere heiligdommen, door een lid van het comité van oudsten van het heiligdom, de sodai. De lokale gemeenschap steunt het heiligdom financieel. Ten slotte kunnen particuliere huishoudens een voorouderschrijn of kamidana hebben met de namen van overleden familieleden en ter ere van de voorouderlijke kami.
Gemeenschappelijke kenmerken van het typische Shinto-schrijn zijn
- De torii of heilige toegangspoort.
- De honden of schrijn die een afbeelding bevat van de kami van het heiligdom.
- De goshintai of het heilige voorwerp in de honden, die de geest van de kami bevat.
- De sando of het heilige pad dat de torii en de haiden verbindt.
- De haiden of oratoriumzaal voor ceremonies en aanbidding.
- De heiden, een gebouw voor gebeden en offers.
- De saisenbako, een doos voor zilveren offers.
- De temizuya, een stenen trog voor rituele zuivering.
- De kaguraden, een paviljoen voor rituele dansen en muziek.
Grote heiligdommen hebben ook een grote vergaderzaal en kraampjes waar charmes worden verkocht door de miko (“schrijnmeisjes”).
Het belangrijkste Shinto-heiligdom is het Grote Heiligdom van Ise, gewijd aan Amaterasu, met een secundair heiligdom aan de oogstgodin Toyouke. Vanaf de 8e eeuw CE is er een traditie om het Amaterasu heiligdom in Ise precies elke 20 jaar te herbouwen om de vitaliteit ervan te behouden. Het vergane materiaal van de oude tempel wordt zorgvuldig opgeslagen en vervoerd naar andere heiligdommen, waar het in hun muren wordt verwerkt.
Het tweede belangrijkste heiligdom is het Okuninushi heiligdom in Izumo-Taisha. Dit zijn de oudste Shinto heiligdommen in Japan. Naast de beroemdste heiligdommen had en heeft elke plaatselijke gemeenschap kleine heiligdommen gewijd aan haar specifieke kami-geesten. Zelfs moderne stedelijke gebouwen kunnen een klein Shinto heiligdom op hun dak hebben. Sommige heiligdommen zijn zelfs draagbaar. Ze staan bekend als mikoshi en kunnen worden verplaatst zodat de ceremonies kunnen plaatsvinden op plaatsen met een grote natuurlijke schoonheid, zoals watervallen.
De heiligheid van heiligdommen houdt in dat de gelovigen zich moeten reinigen (oharai) alvorens binnen te gaan, gewoonlijk door hun handen en mond te wassen met water. Dan, als ze klaar zijn om binnen te gaan, brengen ze een klein geldoffer, luiden een belletje of klappen twee keer in hun handen om de kami te waarschuwen, en buigen dan terwijl ze hun gebed uitspreken. Een laatste handgeklap geeft het einde van het gebed aan. Het is ook mogelijk een priester te vragen het gebed uit te spreken. Kleine offers kunnen bestaan uit een kom sake (rijstwijn), rijst en groenten. Omdat veel heiligdommen gelegen zijn op plaatsen met een natuurlijke schoonheid, zoals bergen, wordt een bezoek aan deze heiligdommen beschouwd als een pelgrimstocht, waarvan de berg Fuji het bekendste voorbeeld is. Gelovigen dragen soms ook Omamori, kleine geborduurde zakjes met gebeden voor het welzijn van de persoon. Aangezien het Shintoïsme geen bijzondere visie heeft op het hiernamaals, zijn Shinto-begraafplaatsen zeldzaam. De meeste volgelingen worden gecremeerd en begraven op boeddhistische begraafplaatsen.
De kalender wordt onderbroken door religieuze festivals om bepaalde kami te eren. Bij deze evenementen kunnen draagbare heiligdommen naar plaatsen worden gebracht die verband houden met een kami, of er zijn optochten met kleurrijke praalwagens, en volgelingen kleden zich soms om bepaalde goddelijke figuren te imiteren. Tot de belangrijkste jaarlijkse festivals behoren het driedaagse ShogatsuMatsuri of Japans Nieuwjaarsfeest, de Obon boeddhistische viering van de terugkeer van de doden naar het huis van hun voorouders, die veel Shinto-rituelen omvat, en de jaarlijkse lokale matsuri, waarbij een schrijn de stad wordt binnengedragen om het te zuiveren en het toekomstige welzijn ervan te verzekeren.
Zeer interessant de uitleg over Shinto.
LS,
Zeer interessant deze site over Shinto.
Dank, Inge